حافظه: د بياکتنو تر منځ توپير
ود سمون لنډیز نشته |
|||
| ۴۵ کرښه: | ۴۵ کرښه: | ||
د حافظې کمزوري کېدای شي د بېلابېلو عواملو په پایله کې رامنځته شي، لکه: | د حافظې کمزوري کېدای شي د بېلابېلو عواملو په پایله کې رامنځته شي، لکه: | ||
# '''عمر''': د عمر په زیاتیدو سره، د حافظې وړتیا کمزوري کېږي. | # '''د عمر زياتېدنه''': د عمر په زیاتیدو سره، د حافظې وړتیا کمزوري کېږي. | ||
# '''ناروغۍ''': د الزایمر او نورو عصبي ناروغیو په پایله کې، حافظه کمزوري کېږي. | # '''ناروغۍ''': د تايرايډ نارغۍ، د شکرې ناروغۍ، اوږدمهاله لوړ فشار، اوږدمهاله ټيټ فشار، لوړ کولېسټرول او د زړه او رگونو ناروغۍ، ژورخپگان، الزایمر او نورو عصبي ناروغیو په پایله کې، حافظه کمزوري کېږي. | ||
# '''سترس''': د سترس او رواني فشار په پایله کې، د حافظې وړتیا کمزوري کېږي. | # '''سترس او اندېښنې''': د سترس او رواني فشار په پایله کې، د حافظې وړتیا کمزوري کېږي. | ||
# '''د خوب کمښت:''' دوامداره بې کيفيته خوب د یادښت يا حافظې فراگمېنټېشن يا ټوټه ټوټه کېدنې سبب کېږي. | |||
# '''ناسمه تغذيه:''' د ځينو وېټامينو او منرالونو اوږدمهاله کمښت، اوبه کمېدنه، اليکترولايټونو اوږدمهاله گډوډي او خوار ځواکي د حافظې د کمزورۍ سبب کېږي. | |||
# '''د الکول او مخدره موادو کارېدنه:''' الکول او مخدره توکي د ماغزو ژونکو ته زیان رسوي او په همدې توگه هغه ژونکې چې د حافظې د سمې کارکردگۍ دنده لري هم اغېزمنې کېږي. | |||
# '''درمل:''' د خپگان ضد درمل، انټي هېسټامينونه، بينزوډايازيپم درمل او يو شمېر انټي سايکوټيک درمل هم د حافظې د کمزورۍ سبب کېدای شي. | |||
# '''د سر ضربې او گوزارونه:''' د حادثو په سبب د سر گوزارونه يا دماغي ټراوما هم د حافظې د کمزورۍ سبب کېږي. | |||
# '''هورموني گډوډۍ (اختلالونه):''' مېنوپاز يا انډروپاز په وخت کې حافظه کمزورې کېدای شي. | |||
# '''د ذهني تحرک نشتواله:''' په ذهني ډول ننگونکو فعاليتونو څخه ډډه کول او د ماغزو نه کارول د وخت په تېرېدو سره حافظه کمزورې کوي. | |||
# '''د چاپېريال ککړتيا او د زهرجنو توکو سره مخامخېدنه:''' د زهرجنو فلزاتو لکه سُرب، پاره (سيماب) يا هغه کيميايي توکي لکه پېسټيسايډ (خوځندکواژي)، رنگونه او ډېر نور داسې توکي دي چې په حافظې مستيقم يا غير مستقيم اغېزه لري. | |||
== د حافظې د ښه والي لپاره سپارښتنې == | == د حافظې د ښه والي لپاره سپارښتنې == | ||
د ۲۳:۴۲, ۱۹ فېبروري ۲۰۲۵ بڼه
حافظه (Memory) د معلوماتو د ذخیره کولو، ساتلو، او بیرته راوړلو وړتیا ده چې د انسان او نورو حیواناتو د چلند او تجربو په بنسټ جوړه شوې ده. حافظه د ماغزو د عصبي سیسټم یوه پیچلې او مهمه برخه ده چې د ژوند په بېلابېلو اړخونو کې مرسته کوي. د حافظې په مرسته، انسان کولای شي د پخوانیو تجربو، زده کړو، او معلوماتو په اساس خپل چلند او عملونه تنظیم کړي.
د حافظې پېژند او اهمیت
حافظه په پراخه معنا هغه وړتیا ده چې د ماغزو په مرسته معلومات ذخیره او بیرته راوړل کېږي. د حافظې په مرسته، انسان کولای شي د پخوانیو پیښو، تجربو، او زده کړو په اساس خپل چلند ته بڼه ورکړي. حافظه د ژوند په ورځنیو چارو کې د معلوماتو د یادولو او کارولو لپاره کارول کېږي. د بېلگې په توگه، کله چې موږ یو شی زده کوو یا یوه پیښه تجربه کوو، دا معلومات په حافظه کې ذخیره کیږي او وروسته د اړتیا په وخت کې بیرته راوړل کېږي.
د حافظې ډولونه
حافظه په عمومي توگه په دوو لویو برخو وېشل کېږي:
- لنډمهاله حافظه او
- اوږدمهاله حافظه
لنډمهاله حافظه
دا د معلوماتو د موقت ذخیره کولو وړتیا ده چې د یوې لنډې مودې لپاره کارول کېږي. د بېلگې په توگه، کله چې موږ یو شمیره یا نوم واورو، دا معلومات په لنډمهاله حافظه کې ذخیره کیږي او ډیر ژر له منځه ځي که چیرې تکرار نه شي.
اوږدمهاله حافظه
دا د معلوماتو د اوږدې مودې لپاره ذخیره کولو وړتیا ده. د بېلگې په توگه، د ژوند په اوږدو کې زده شوي مهارتونه، تجربې، او پوهه په اوږدمهاله حافظه کې ذخیره کیږي او د کلونو لپاره پاتې کېدای شي.
د حافظې پروسې
د حافظې پروسه په درېو مهمو پړاونو وېشل کېږي:
- کوډینگ
- زیرمه کول او
- بیرته راوړل
کوډینگ
دا د معلوماتو د ترجمې او ذخیره کولو لپاره د ماغزو لومړنی پړاو دی. کله چې موږ یو شی زده کوو یا تجربه کوو، ماغزه دا معلومات په عصبي سیگنالونو بدلوي او په حافظه کې ذخیره کوي.
زیرمه کول
په دې پړاو کې، معلومات په ماغزو کې ذخیره کیږي. دا معلومات کېدای شي په لنډمهاله یا اوږدمهاله حافظه کې ذخیره شي.
بیرته راوړل
دا د معلوماتو د یادولو او کارولو وړتیا ده. کله چې موږ د یوې پیښې یا معلوماتو په اړه فکر کوو، ماغزه د دې معلوماتو بیرته راوړلو لپاره فعالیږي.
د حافظې عصبي اساس
حافظه د ماغزو د بېلابېلو برخو په مرسته ترسره کیږي. د حافظې په پروسه کې د ماغزو مهمې برخې شاملې دي:
هیپوکمپوس
دا د ماغزو یوه برخه ده چې د اوږدمهالې حافظې په ذخیره کولو کې مرسته کوي. هیپوکمپوس د تجربو او پیښو د یادولو لپاره مهمه برخه ده.
نیوکورټیکس
دا د ماغزو د قشر برخه ده چې د معلوماتو د ذخیره کولو او بیرته راوړلو لپاره کارول کېږي. نیوکورټیکس د علمي معلوماتو او پوهې د ذخیره کولو لپاره مهمه برخه ده.
امیگډلا
دا د ماغزو یوه برخه ده چې د احساساتو او عاطفي خاطرو په ذخیره کولو کې مرسته کوي. امیگډلا د خطرونو او خوښۍ په احساساتو کې مهمه ونډه لري.
د حافظې د کمزورۍ لاملونه
د حافظې کمزوري کېدای شي د بېلابېلو عواملو په پایله کې رامنځته شي، لکه:
- د عمر زياتېدنه: د عمر په زیاتیدو سره، د حافظې وړتیا کمزوري کېږي.
- ناروغۍ: د تايرايډ نارغۍ، د شکرې ناروغۍ، اوږدمهاله لوړ فشار، اوږدمهاله ټيټ فشار، لوړ کولېسټرول او د زړه او رگونو ناروغۍ، ژورخپگان، الزایمر او نورو عصبي ناروغیو په پایله کې، حافظه کمزوري کېږي.
- سترس او اندېښنې: د سترس او رواني فشار په پایله کې، د حافظې وړتیا کمزوري کېږي.
- د خوب کمښت: دوامداره بې کيفيته خوب د یادښت يا حافظې فراگمېنټېشن يا ټوټه ټوټه کېدنې سبب کېږي.
- ناسمه تغذيه: د ځينو وېټامينو او منرالونو اوږدمهاله کمښت، اوبه کمېدنه، اليکترولايټونو اوږدمهاله گډوډي او خوار ځواکي د حافظې د کمزورۍ سبب کېږي.
- د الکول او مخدره موادو کارېدنه: الکول او مخدره توکي د ماغزو ژونکو ته زیان رسوي او په همدې توگه هغه ژونکې چې د حافظې د سمې کارکردگۍ دنده لري هم اغېزمنې کېږي.
- درمل: د خپگان ضد درمل، انټي هېسټامينونه، بينزوډايازيپم درمل او يو شمېر انټي سايکوټيک درمل هم د حافظې د کمزورۍ سبب کېدای شي.
- د سر ضربې او گوزارونه: د حادثو په سبب د سر گوزارونه يا دماغي ټراوما هم د حافظې د کمزورۍ سبب کېږي.
- هورموني گډوډۍ (اختلالونه): مېنوپاز يا انډروپاز په وخت کې حافظه کمزورې کېدای شي.
- د ذهني تحرک نشتواله: په ذهني ډول ننگونکو فعاليتونو څخه ډډه کول او د ماغزو نه کارول د وخت په تېرېدو سره حافظه کمزورې کوي.
- د چاپېريال ککړتيا او د زهرجنو توکو سره مخامخېدنه: د زهرجنو فلزاتو لکه سُرب، پاره (سيماب) يا هغه کيميايي توکي لکه پېسټيسايډ (خوځندکواژي)، رنگونه او ډېر نور داسې توکي دي چې په حافظې مستيقم يا غير مستقيم اغېزه لري.
د حافظې د ښه والي لپاره سپارښتنې
د حافظې د ښه والي لپاره لاندې سپارښتنې کارول کېدای شي:
- تکرار: د معلوماتو تکرار د حافظې د ښه والي لپاره مهم دی.
- ښه خوب: ښه خوب د حافظې د ذخیره کولو او بیرته راوړلو لپاره اړین دی.
- سالم ژوند: د ورزش، سالم خواړه، او د سترس کمول د حافظې د ښه والي لپاره مرسته کوي.
پایله
حافظه د انسان د ژوند یوه اساسي برخه ده چې د معلوماتو د ذخیره کولو، ساتلو، او بیرته راوړلو وړتیا لري. د حافظې په مرسته، انسان کولای شي د پخوانیو تجربو او زده کړو په اساس خپل چلند تنظیم کړي. د حافظې د ښه والي لپاره، د تکرار، ښه خوب، او سالم ژوند سپارښتنې مهمې دي.