صنوبر حسین مومند
صنوبر حسین مومند (۱۸۹۷ – ۱۹۶۳ زکال) یو نامتو پښتو لیکوال، ژورنالیست، سیاستوال او د انگریزانو ضد مبارز و. دی د خپل وخت یو له مخکښو انقلابي څېرو څخه و چې د خپل قلم او فکر له لارې یې د پښتنو د حقونو او آزادۍ لپاره مبارزه وکړه. د ده په ادبي او سیاسي فعالیتونو کې د اسلامي فکر او د سوسیالیزم مفکورې اغیزې څرگندې دي. صنوبر حسین د خپل وخت د مشهورو شخصیتونو سره نږدې اړیکې درلودې او د خپلې مبارزې په لړ کې یې د پښتنو د ټولنیزو او سیاسي ستونزو په اړه څرگند موقف درلود.
د ژوند لومړي کلونه او زده کړې
صنوبر حسین مومند په ۱۸۹۷ زکال کې د باړې په نږدې کلي "کږه وله" کې د گلفراز خان په کورنۍ کې زېږېدلی و. د لومړنیو زده کړو وروسته، ده په پیښور اسلامیه کالج کې خپلې زده کړې بشپړې کړې. د زده کړو په موده کې یې د اسلامي علومو او د شاه ولی الله د تعلیماتو په اړه ژوره علاقه پیدا کړه او د هغه یو کتاب یې په پښتو ژبه وژباړه.
سیاسي او ادبي فعالیتونه
صنوبر حسین په ۱۹۲۰ زکال کې د انگریزانو د حکومت په خلاف د پښتنو د ملتپالو غورځنگ سره یوځای شو. دی د روسیې د بالشویک انقلاب (۱۹۱۷ زکال) طرفدار و او د هند د آزادۍ په خوځښت کې یې فعاله برخه واخیسته. په ۱۹۲۶ زکال کې، ده د خپل کلي کې د کروندگرو د حالت د ښه والي لپاره یوه اصلاحي ټولنه، "انجمن زمینداران"، تاسیس کړه. د ده په مبارزه کې مولانا عبدالرحیم پوپلزي هم شامل و چې د بالشویک انقلاب مشران او د هند د آزادۍ په خوځښت کې د نورو مشرانو سره یې اړیکې ټینگې کړې.
په ۱۹۳۰ زکال کې، صنوبر حسین د "جمعیت نوجوانان سرحد" په نوم د یو سیاسي پلیټ فارم سره یوځای شو او د دې سازمان د عمومي منشي په توگه یې د ۱۹۲۹ زکال په لاهور کې د یوې کالنۍ غونډې ته یو انقلابي وېنا وکړه. ده د گاندي د "عدم تشدد" سیاست نه مانه، ځکه چې په ده په اند، پښتانه د لاس پښو خوځولو نه پاتې کړل.
د انگریزانو ضد مبارزه
صنوبر حسین په ۱۹۳۰ زکال کې د انگریزانو په خلاف د هند د آزادۍ په خوځښت کې فعاله برخه واخیسته. ده د "سول نافرمانۍ تحریک" په موده کې د کیسه خانۍ په مظاهرو کې برخه واخیسته چې په پایله کې یې گرفتار شو او شپږ میاشتې په بالا حصار کې قید و. په ۱۹۳۱ زکال کې، د گاندي او د هند د وایسرای ترمنځ د تړون له امله خوشې شو. ده د "سرفروش" په نوم یوه مجله خپره کړه، خو د حکومت له خوا بنده شوه.
په ۱۹۳۲ زکال کې، صنوبر حسین د "سیلاب" په نوم یوه بله مجله خپره کړه، خو د دریو گڼو وروسته حکومت پرې بندیز ولگاو. په ۱۹۳۱ زکال کې، ده د خپلو ملگرو سره د قبایلو په سیمه کې د ترنگزو حاجي سره اړیکې ټینگې کړې او هلته یې د "شعله" په نوم یوه مجله خپره کړه. د دې مجلې مضامین به یې په لاس لیکل او په سایکلو سټایل مشین چاپول.
د افغانستان سره اړیکې
صنوبر حسین د خپلې مبارزې لپاره د افغانستان د ملاتړ په لټه کې و. ده د ترنگزو حاجي سره یوځای افغانستان ته سفر وکړ او هلته یې د خپلې مبارزې لپاره ملاتړ ترلاسه کړ. په افغانستان کې، ده د باجوړ په "سوال کلا" کې د ملک محمد عمر خان سره اړیکې ټینگې کړې.
د پاکستان په خوځښت کې
د هند د وېش (۱۹۴۷ زکال) وروسته، صنوبر حسین بیرته خپل کلي ته لاړ او په ۱۹۴۸ زکال کې یې د پاکستان د لیکوالانو د "انجمن ترقی پسند مصنفین" په تاسیس کې برخه واخیسته. په ۱۹۴۹ زکال کې، ده د خپل ملگري په یاد د "اسلم" مجلې لومړۍ گڼه خپره کړه.
وروستي کلونه او مړینه
صنوبر حسین په ۱۹۵۲ زکال کې د پاکستان د حکومت له خوا گرفتار شو او په ډیره اسمعیل خان جیل کې وساتل شو. په جیل کې یې د تیره اوسپنې په وړاندې مقاومت وکړ او ټپي شو. د خوشې کیدو وروسته، ده بیا خپلو ادبي او سیاسي فعالیتونو ته دوام ورکړ او د پاکستان د مترقي لیکوالانو د انجمن د صوبه سرحد د څانگې مشر شو.
صنوبر حسین د ۱۹۶۳ زکال د جنوري په دریمه نېټه د خپل کلي "کږه وله" کې وفات شو او هلته خاورو ته وسپارل شو. ده د خپل وخت یو له نامتو او ایماندارو څېرو څخه و چې د خپل قلم او فکر له لارې یې د پښتنو د حقونو او آزادۍ لپاره مبارزه وکړه.
ادبي او فکري میراث
صنوبر حسین د خپل ژوند په اوږدو کې څلورلس کتابونه لیکلي دي چې په دې کې د شاه ولی الله د کتابونو ژباړې، د عمرخیام د څلوریزو منظوم ژباړه، د حضرت عمر فاروق (رض) او حضرت ابو زر غفاري (رح) سوانح، د اسلام تاریخ، پښتو صرف او نحو، او د ابن بطوطه د سفرنامې ژباړه شامل دي. د ده بې شمیره خطونه او مضامین ناچاپه پاتې دي.